2023, Afrika’da çeşitli önemli olaylara tanıklık etti.
İktidar değişimleri, Sudan’daki iç savaşın etkileri, Doğu Afrika’daki kuraklık sorunu, kıtanın batı ve orta kesimindeki darbeler ve seçimler, yılı belirgin kılan başlıca gelişmeler arasında yer aldı.
2023’te, Nijerya, Zimbabve, Liberya, Madagaskar, Sierra Leone ve Kongo Demokratik Cumhuriyeti gibi birçok ülkede başkanlık seçimleri gerçekleşti.
Darbeler silsilesi
Ancak, Gabon’da seçim sonrasında meydana gelirken, Nijer’de ise ordu, 26 Temmuz’da Cumhurbaşkanı Muhammed Bazum’a yönelik bir darbe gerçekleştirerek ülkenin yönetimine el koydu.
Doğu Afrika’yı etkisi altına alan kuraklık, yüz binlerce insanın evini terk etmesine yol açarken, Kongo Demokratik Cumhuriyeti ve Ruanda arasında gerginlik bu yıl da sürdü.
Somali’ye 30 yıldır uygulanan silah ambargosu kalktı ve Birliği barış gücü ülkeden çekilmeye başladı.
Fransa’ya karşı adımlar atıldı
Askeri darbelerin ardından Fransa’ya karşı adımlar atan Nijer, Mali ve Burkina Faso, Sahel’de terörle etkin mücadele amacıyla eylülde, “Sahel Devletleri İttifakı (AES)” isimli bir ortak savunma gücü kurdu.
Salgının ardından gelen Rusya-Ukrayna Savaşı’yla ekonomik krizlerle boğuşan kıta ülkeleri, 2023’te ekonomik toparlanmaya ağırlık vererek uluslararası bankaların kapısını çaldı.
Çad’da devletin yönetim şeklinin belirleneceği anayasa değişiklik referandumu için halk, 17 Aralık’ta sandık başına gitti. Üniter devlet ile federalizm seçeneklerinin oylandığı referandum, 28 Aralık’ta sonuçlanacak.
Bazı ülkelerde iktidar değişti
Afrika’nın en kalabalık ülkesi Nijerya’da, 25-26 Şubat’ta yapılan seçimde, iktidar partisi Tüm İlericiler Kongresi (APC) adayı eski Lagos Valisi Bola Ahmed Tinubu devlet başkanlığına getirildi.
Batı Afrika ülkesi Sierra Leone’de, haziranda düzenlenen cumhurbaşkanlığı seçimi, asker kökenli aday Julius Maada Bio’nun galibiyetiyle sonuçlandı ve Bio, ikinci kez bu göreve getirildi.
Gabon’da, ağustosta düzenlenen cumhurbaşkanlığı seçiminin sonuçları açıklandıktan sonra ulusal televizyon binasına giren bir grup asker, yönetimi ele geçirdi ve seçimlerin 2025’te yapılacağını açıkladı.
Liberya’da, 14 Kasım’da düzenlenen seçimin ikinci turunu kazanan ana muhalefet partisi adayı eski Cumhurbaşkanı Yardımcısı Joseph Nyumah Boakai, ülkenin yeni cumhurbaşkanı oldu.
Zimbabve’de ağustosta yapılan devlet başkanlığı seçimini, yeniden Emerson Mnangagwa kazandı.
Madagaskar’da kasımda yapılan seçimi ise, adaylığı Fransız vatandaşlığından ötürü tartışma konusu olan Cumhurbaşkanı Andry Rajoelina kazandı.
Kongo Demokratik Cumhuriyeti’nde (KDC) aralık ayında yapılan seçimlerin sonuçları ise henüz açıklanmadı.
Sudan iç savaşı
Yılın en büyük sorunlarından biri, Sudan’da ordu ile paramiliter Hızlı Destek Kuvvetleri (HDK) arasındaki iktidar mücadelesi sebebiyle 15 Nisan sabahı başkent Hartum’da patlak veren çatışma oldu.
Sudan’daki çatışmalar, eski Cumhurbaşkanı Ömer el-Beşir’in 30 yıllık iktidarının Nisan 2019’daki halk devrimiyle yıkılmasının ardından yıllarca süren ekonomik ve siyasi krizlerin akabinde ordu ile paramiliter HDK arasındaki iktidar mücadelesi sebebiyle 15 Nisan sabahı başkent Hartum’da başladı ve hızla güney ve batıdaki kentlere yayıldı.
Sudan’da taraflar, başkent Hartum’un yanı sıra ülkenin batı ve güneybatısındaki 9 eyalette ağır silahlarla çatışmayı sürdürüyor.
Birleşmiş Milletlere göre, çatışmalar sonucu 12 binden fazla kişinin öldüğü, 33 binden fazla kişinin yaralandığı Sudan’da, nüfusun yaklaşık yarısına denk gelen 25 milyon kişi insani yardıma muhtaç hale geldi. Sudan’da yaklaşık 7 milyon kişi, ülke içinde yerinden edildi veya komşu ülkelerde güvenlik arayışıyla evlerinden kaçtı.
Güney Afrika’da 15. BRICS Zirvesi düzenlendi
Güney Afrika Cumhuriyeti’nin ev sahipliğinde, 22-24 Ağustos’ta Johannesburg şehrinde 15. BRICS Zirvesi düzenlendi.
Zirve; Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin ve Güney Afrika’dan meydana gelen BRICS ülkeleri grubunun yeni üye kabulü kararı alması açısından tarihi bir zirve olarak öne çıktı.
BRICS ülkelerinin liderleri, Johannesburg’daki zirvenin ilk 2 gününde, mevcut başvuruları ve üyelik kıstaslarını masaya yatırdı ve Arjantin, BAE, Etiyopya, İran, Mısır ve Suudi Arabistan olmak üzere 6 ülkenin topluluğa davet edilmesine karar verdi.
Yeni üyelerin 1 Ocak 2024’ten itibaren topluluğa üye olmasıyla BRICS üye sayısı gelecek yıl itibarıyla 11’e yükselecek.
Mali ve Burkina Faso Fransızcayı resmi dil olmaktan çıkardı
Yönetimde askerlerin olduğu Nijer, Mali ve Burkina Faso, Sahel’de terörle etkin mücadele amacıyla eylülde, “Sahel Devletleri İttifakı (AES)” isimli bir ortak savunma gücü kurdu.
Mali, temmuzda; Burkina Faso ise aralıkta Fransızca’yı resmi dil olmaktan çıkardı. Değişiklikle beraber ülkede konuşulan yerel diller, resmi dil statüsü aldı.
Bu, Fransa’nın Afrika’daki hakimiyetine karşı bir adım olarak değerlendirildi.
Nijer ve Gabon’da ordu yönetimi ele geçirdi
Batı Afrika ülkesi Nijer’de ordu, temmuz ayında yönetime el koyduğunu açıkladı. Gabon’da cumhurbaşkanı seçim sonuçlarının ilanından sonra ulusal televizyon binasına giren bir grup asker, yönetimi ele geçirdiklerini açıkladı ve Cumhurbaşkanı Ali Bongo’yu ev hapsinde tuttu.
Darbe sonrası Burkina Faso ve Mali, Batı Afrika Devletleri Ekonomik Topluluğunun (ECOWAS) Nijer’e olası askeri müdahalesinin, kendilerine karşı bir savaş ilanı olacağını açıkladı.
Tigray’da iç savaş bitti, Amhara’da çatışmalar başladı
Etiyopya’nın kuzeyindeki Tigray Halk Kurtuluş Cephesine (TPLF) karşı geçen yıl verilen savaşta, orduya destek olan Amhara kökenli “Fano” milisleri, silah bırakmak istemediği için orduyla çatışmaya başladı.
Federal hükümet, Amhara bölgesinde orduyla yerel milisler arasındaki çatışmaların şiddetlenmesi üzerine 4 Ağustos’ta olağanüstü hal ilan etti, 7 Ağustos’ta ise Amhara’daki bazı bölgelerde kontrolün kaybedildiğini açıkladı. Güvenlik güçleriyle Fano milisleri arasındaki çatışma ve saldırılarda onlarca kişi can verdi.
Kenya, Etiyopya, Somali ve Tanzanya sel mağduru
Doğu Afrika ülkelerinden Kenya, Etiyopya, Somali ve Tanzanya, kasım ve aralıkta yaşanan sellerden olumsuz etkilendi.
Kasım ortasından itibaren etkili olan seller nedeniyle Kenya’da 170, Etiyopya’da 57, Tanzanya’da 68 kişi hayatını kaybetti. Kenya ile Etiyopya’nın doğusunda yer alan Somali’deki sellerde 110 kişi yaşamını yitirdi.
Seller, birçok bölgede kolera gibi salgın hastalıkların ortaya çıkmasına yol açtı. Afet nedeniyle 2 milyondan fazla kişi evini terk etmek zorunda kaldı.
Birçok ülkede kolera salgını patlak verdi
Kolera salgını Afrika’nın birçok ülkesinde patlak verirken Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), kolera salgınının 31 ülkeye yayıldığını belirterek, yaklaşık 1 milyar insanın hastalanma riskiyle karşı karşıya olduğunu açıkladı.
Salgın Burundi, Kamerun, Kongo, Etiyopya, Tanzanya, Sudan ve Zimbabve dahil, Afrika’nın güneyinde de hızla yayıldı.
Kamerun’da, Ekim 2021’de ilan edilerek etkisini sürdüren kolera salgınında, 2023’te can kaybı arttı. Salgın nedeniyle mayıs ve haziran aylarında Kamerun’da 426 kişi hayatını kaybetti. Batı Afrika ülkelerinden Nijerya’da ise bu yıl yaşamını yitirenlerin sayısı 100’e yaklaştı.
Salgından en fazla etkilenen ülkelerden Zimbabve’nin başkenti Harare’de olağanüstü hal ilan edildi. 12 Şubat’ta patlak veren salgında 14 Kasım’a kadar 7 bin 398 şüpheli kolera vakası tespit edildi, en az 50 kişi yaşamını yitirdi. Mozambik’te ise kasım ayında iki haftada 1100 kişide kolera vakası tespit edildi, 2 kişi salgın nedeniyle hayatını kaybetti.
Somali’ye yönelik silah ambargosu kalktı
Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi (BMGK), aralık ayında Somali’ye yönelik 1992’den bu yana uyguladığı silah ambargosunu kaldırma kararı aldı. 15 üyeli BMGK’de, Somali’ye yönelik silah ambargosunun kaldırılmasına ilişkin karar tasarısı oybirliğiyle kabul edildi.
Afrika Birliği Geçiş Misyonu (ATMIS), haziranda geri çekilerek bir askeri üssü Somali ordusuna teslim etti ve geri çekilme süreci başladı.
Somali’de iç savaşın ardından kurulan geçiş hükümeti güçlerine destek için oluşturulan Afrika Birliği Somali Misyonu (AMISOM) geçen yıl yerini Afrika Birliği Somali Geçiş Misyonuna (ATMIS) devretmişti. Farklı Afrika ülkelerinden yaklaşık 20 bin askere sahip ATMIS’in, Aralık 2024’te tüm güvenliği ulusal orduya bırakması planlanıyor.
Haber Kaynağı: Anadolu Ajansı (AA)
