Ayaklarımızın altındaki dünyanın sürekli hareket ettiğini, üzerinde durduğumuz kıtaların çalkantılı bir sıcak kaya küresinin üzerinde yüzen ve itişen ince tektonik plakalardan biraz daha fazlası olduğunu unutmuş olabilirsiniz.
Milyonlarca yıllık jeolojik zaman dilimleri boyunca, bu tektonik plakalar birbirlerinin yanından geçip gidiyor, parçalanıyor ve kenarlarını çarpıtan ve büken, dağ sıralarını yükselten ve okyanusları genişleten aşırı yavaş çekimli çarpışmalara maruz kalıyor.
Bu süreçler genellikle fark edilmeyecek kadar yavaş gerçekleşiyor; hareket yılda sadece birkaç santimetre kadar veya ayak tırnaklarınızın büyümesi kadar hızlı.
Kenya’da büyük bir çatlak açıldı
Dünya bunun çarpıcı kanıtlarına Mart 2018’de güneybatı Kenya’da zeminde devasa bir çatlağın açılmasıyla tanık oldu.
Şiddetli yağışların ardından aniden ortaya çıkan yırtık kilometrelerce uzunlukta olup Nairobi-Narok otoyolunun bir bölümünü yuttu.
Çatlağın Kenya Rift Vadisi’ndeki konumu, Afrika’nın bir gün parçalanıp parçalanmayacağına dair onlarca yıldır süren tartışmayı yeniden alevlendirdi.
Vadi, dünyanın tektonik açıdan en aktif bölgelerinden biri olan Doğu Yarığı adı verilen bölgenin bir parçasıdır.
Yaklaşık 25 milyon yıl önce gelişmeye başlayan yarık, kuzeydeki Kızıldeniz’den Afrika kıtasının güneydoğusundaki Mozambik’e kadar 3 bin 500 kilometrelik şaşırtıcı bir alana uzanıyor.
Afrika, iki tektonik plaka üzerine mi oturacak?
Geçmişte, insanları Afrika’nın tek bir tektonik plaka üzerinde yer aldığını düşünüyorlardı.
Ancak 1970’lerden bu yana, Afrika plakasının Doğu Afrika Rift’i boyunca Nubya ve Somali plakaları olarak adlandırılan iki yeni plakaya bölündüğüne dair kanıtlar artıyor.
Jeologlar ve jeofizikçiler hala bunun olmasına neyin sebep olabileceğini tartışıyorlar.
Mevcut önde gelen teori, Dünya’nın mantosu içindeki ısı bulutlarının, Kenya ve Etiyopya kubbesinin altındaki litosferi (kabuk ve katı üst manto) oluşturduğu ve gerdiği yönündedir.
İncelen litosfer, taşkın suları gibi ortaya çıkan çatlaklardan lav fışkıran bazalt taşkınları adı verilen devasa volkanik patlamalar yarattı ve kırılgan kıta kabuğunu bir dizi fay halinde kırdı.
Büyük Rift Vadisi’ni oluşturan bu faylar, yukarıdan bakıldığında, yüksek kara bölgeleriyle ayrılmış derin yarıklar ve uzun havzalar gibi görünüyor.
Afrika ne kadar hızlı ikiye bölünüyor
GPS ölçümleri, Doğu Afrika Rifti boyunca Nubya ve Somali levhalarının yılda ortalama 7 mm oranında farklılaştığını ve kıtayı yavaş yavaş birbirinden ayırdığını gösteriyor.
Bugün yarık deniz seviyesinin üzerinde kalıyor ancak genişledikçe vadi içindeki arazi batacak.
Sonunda okyanus suları taşarak, Afrika Boynuzu’nun tamamını anakaradan ayırabilir.
Bilim insanları, bunun gerçekleşip gerçekleşmeyeceği konusunda hâlâ kararsız, ancak eğer gerçekleşirse bu on milyonlarca yıl sürecektir.
Haberimizin başında bahsettiğimiz 2018’de dünyayı alarma geçiren çatlağa gelince; bugün jeologlar arasındaki fikir birliği, bunun önceden var olan bir yarık olduğu ve uzak geçmişteki patlamalardan kaynaklanan volkanik külle dolu olduğu için fark edilmeden kaldığı yönünde.
Şiddetli yağmurlar sırasında suyla dolmuş külün derin katmanları çöktüğünde aniden ortaya çıktı. Panik bitti; en azından şimdilik…
